महाराणी सईबाई भोसले - शिवाजी महाराज यांची पहिली पत्नी तथा संभाजी महाराजांची आई

 सईबाई भोसले (जन्म 1633 मृत्यू 5 सप्टेंबर 1659) मराठा साम्राज्याचे संस्थापक छत्रपती शिवाजी महाराज यांची पहिली पत्नी आणि मुख्य पत्नी होत्या. तसेच  शिवाजी महाराजांचे उत्तराधिकारी दुसऱ्या छत्रपती संभाजी महाराजांची आई होती.

सईबाई प्रख्यात निंबाळकर कुटुंबातील सदस्या होत्या, ज्यांचे सदस्य पवार घराण्याच्या काळापासून फलटणचे राज्यकर्ते होते. आणि त्यांनी दख्खन सल्तनत आणि मुघल साम्राज्याची सेवा केली. ती फलटणच्या पंधराव्या राजा, मुधोजीराव नाईक निंबाळकर यांची मुलगी आणि सोळाव्या राजा, बजाजीराव नाईक निंबाळकर यांची बहीण होती. सईबाईची आई रूबाई शिर्के कुटुंबातील होती. 

सईबाई आणि छत्रपती शिवाजी महाराज यांचे लग्न बालपणात असतानाच 16 मे 1640 रोजी लाल महाल, पुणे येथे झाले. लग्नाची व्यवस्था त्यांची आई जिजाबाई यांनी केली होती; परंतु त्याचे वडील, शहाजी किंवा त्याचे भाऊ, संभाजी आणि एकोजी उपस्थित नव्हते. 

सईबाई आणि छ.शिवाजी महाराज यांचे एकमेकांशी घनिष्ठ संबंध होते.  छ.शिवाजी महाराजांची निष्ठावंत पत्नी असल्याचे म्हटले जाते. सर्व बाबतीत, सईबाई एक सुंदर, चांगल्या स्वभावाच्या आणि प्रेमळ स्त्री होत्या. तिचे वर्णन "सौम्य आणि निस्वार्थी व्यक्ती" असे केले गेले आहे.

तिचे सर्व प्रेमळ वैयक्तिक गुण मात्र, छ.शिवाजी महाराजांची दुसरी पत्नी, सोयराबाई यांच्याशी एकदम विरोधाभासी होती, जी एक आकर्षक स्त्री होती. तरीही, सईबाई आणि छ.शिवाजी महाराज यांच्या इतर पत्नींमध्ये कोणत्याही प्रकारचा परस्पर मतभेद असल्याची नोंद नाही. जोपर्यंत सईबाई जिवंत होती, तोपर्यंत ती शिवाजीची पट्ट्र्र्रराणी होती, केवळ राज्याच्या कारभाराबद्दलच नव्हे तर घरगुती बाबींच्या बाबतीतही. शिवाजी महाराजावर आणि राजघराण्यावरही लक्षणीय प्रभाव होता. विजापूरचे राजा मोहम्मद आदिल शाह यांनी वैयक्तिक मुलाखतीसाठी आमंत्रित केल्यावर सईबाईंनी छ.शिवाजी महाराजांना सल्लागार म्हणून काम केल्याची माहिती आहे. सईबाईंच्या आयुष्यादरम्यान, छ.शिवाजी महाराजांच्या संपूर्ण घराण्यामध्ये एकसंध वातावरण होते.

1659 मध्ये सईबाईंच्या अकाली मृत्यूनंतर आणि 1674 मध्ये जिजाबाईंच्या मृत्यूनंतर, छ.शिवाजी महाराजांचे खाजगी जीवन चिंता आणि दुःखाने ढगाळ झाले. त्यांच्या मृत्यूनंतर सोयराबाईंना राजघराण्यामध्ये महत्त्व प्राप्त झाले असले तरी, ती सईबाईंसारखी प्रेमळ पत्नी नव्हती, ज्यांच्यावर छ.शिवाजी महाराजांचे अत्यंत प्रेम होते. सईबाई मरेपर्यंत छ.शिवाजी महाराजांची आवडती राहिली. त्यांच्यासाठी प्रेरणास्त्रोत एक महान स्रोत, दंतकथा अशी आहे की "साई" हा शेवटचा शब्द होता जो त्याने त्याच्या मरणोपरांत उच्चारला होता.

त्यांच्या एकोणीस वर्षांच्या विवाहाच्या काळात, सईबाई आणि छ.शिवाजी महाराज चार मुलांचे पालक झाले: साकवरबाई (टोपणनाव "सखुबाई"), रानूबाई, अंबिकाबाई आणि संभाजी. सखुबाईचा विवाह तिचा पहिला चुलत भाऊ, महादजी, सईबाईचा भाऊ, बजाजीराव नाईक निंबाळकर यांचा मुलगा होता. हा विवाह 1557 मध्ये झाला कारण बजाजीचे हिंदू धर्मात पुनरागमन करण्याच्या हेतूने मुघल औरंगजेब कडुन इस्लाम स्वीकारला होता . रानूबाईंनी जाधव कुटुंबात लग्न केले. अंबिकाबाईंनी 1668 मध्ये हरजी राजे महाडिक यांच्याशी लग्न केले. सईबाईंचा चौथ आपत्य तिचा एकुलता एक मुलगा संभाजी होता, ज्याचा जन्म 1657 मध्ये झाला होता आणि तो छ.शिवाजी महाराजांचा मोठा मुलगा होता आणि अशा प्रकारे त्याचा वारस होता. संभाजीचा जन्म हा राजघराण्यात अनेक कारणांमुळे मोठ्या आनंदाचा आणि महत्त्वाचा प्रसंग होता.

1659 मध्ये राजगड किल्ल्यात सईबाई मरण पावली, शिवाजी महाराज प्रतापगडावर अफजल खान यांच्या भेटीची तयारी करत होते. संभाजी महाराजानां  जन्म दिल्यापासून सईबाई आजारी होती आणि त्यांचा आजार शेवटी मृत्यूपूर्वी खुप वाढ्ला होता . छत्रपती संभाजीची काळजी तिच्या विश्वासू धराऊने घेतली. आईच्या मृत्यूसमयी संभाजी दोन वर्षांचे होते. त्यांची आजी जिजाबाईंनी त्यांचे पालनपोषण केले. सईबाईंची समाधी राजगड किल्ल्यावर आहे.